subtitles in Polish

Oko Byka (Bulls Eye Thomasa Lundgreana, tłumaczenie Vivian Fiszer)

karty wartości Louise Hayes Values Cards tłumaczenie Joanna Dudek

Measures in Polish

Metafory w języku Polskim

Measures and Questionnaires in Polish (Polski)

• AAQ-II
• Bull's Eye
• CAQ
• CFQ
• FFMQ
• FIAT-Q
• FMI
• MAAS
• MEAQ
• SEQ
• VQ
• TAS-20
• WBSI

Subtitles available in Polish

What can we do to prosper when facing pain and suffering in our lives? More than a thousand studies suggest that a major part of the answer is learning psychological flexibility. Steven C. Hayes is one of the researchers who first identified that process and put it into action in the form of a popular acceptance and mindfulness method called Acceptance and Commitment Therapy. In this emotional talk, Hayes distills the essence of psychological flexibility down into a few easy to understand sentences. He takes viewers through a harrowing journey into his own panic disorder, to the very moment in his life when he made this life changing choice: I will not run from me. Hayes shows how making that choice allows us to connect with our own deep sense of meaning and purpose, arguing that taking a loving stance to your own pain allows you to bring love and contribution into the world.

Steven C. Hayes is Nevada Foundation Professor at the Department of Psychology at the University of Nevada. An author of 38 books and more than 540 scientific articles, he has shown in his research how language and thought leads to human suffering, and has developed “Acceptance and Commitment Therapy” a powerful therapy method that is useful in a wide variety of areas. His popular book “Get Out of Your Mind and Into Your Life” was featured in Time Magazine among several other major media outlets and for a time was the number one best selling self-help book in the United States. Dr. Hayes has been President of several scientific societies and has received several national awards, such as the Lifetime Achievement Award from the Association for Behavioral and Cognitive Therapy.

Kelly Wilson - Co ACT i ewolucjonizm mówią nam o potrzebie bliskości (2021)
https://www.youtube.com/watch?v=5z3Er4Bbklk

medytacje w języku polski:

soundcloud

metafory i medytacje na youtube

Zacznij Żyć na youtube

“Experiential ACT Primer – Learning Therapeutic Skills in Polish: Basics and Beyond"

Presented at the ACBS World Conference 13 in Berlin Germany 
Lidia Budziszewska, University of Almería & Sinews MTI Multilingual Therapy Institute
Stanislaw Malicki, Akershus University Hospital, Psychiatric Division, Norway 

 Funkcjonalny kontekstualizm

Funkcjonalny kontekstualizm jest nurtem filozofii nauki wywodzącym się z pragmatyzmu. Jego założenia sformułował amerykański filozof Stephen C. Pepper w wydanej w 1942 roku książce "World Hypotheses" ("Hipotezy Świata"). Omówienie podstawowych założeń funkcjonalnego kontekstualizmu wykracza poza ramy niniejszego, krótkiego wprowadzenia do Terapii Akceptacji i Zaangażowania, wiec zainteresowanym czytelnikom poleca się wspomnianą powyżej książkę S. C. Peppera.

Wartym odnotowania, bo istotnym z punktu widzenia psychologii, postulatem funkcjonalnego kontekstualizmu jest zasada ujmowania wszelkich zjawisk jako dynamicznych procesów zachodzących zawsze w określonym kontekście i nieodłącznych od tego kontekstu. Według funkcjonalnego kontekstualizmu żadne zjawisko nie może być analizowane i zrozumiane w oderwaniu od swojego historycznego oraz aktualnego kontekstu. Można zatem powiedzieć, że w pewnym sensie to kontekst tworzy zjawiska. Zasada ta odnosi się również do analizy i rozumienia zachowań ludzkich.

Drugim, istotnym z punktu widzenia psychologii, postulatem funkcjonalnego kontekstualizmu jest postulat "pragmatycznego kryterium prawdy".
Według Peppera każdy system filozoficzny, logiczny lub teoretyczny opiera się na podstawowych założeniach ontologicznych (o naturze świata i istocie egzystencji) oraz epistemologicznych (o naturze wiedzy i poznania). Założenia te (np. o deterministycznym lub dualistycznym charakterze wszechświata) nie mogą być w żaden sposób uzasadnione lub zweryfikowane - mogą jedynie być przyjęte lub odrzucone.

Zatem wychodząc z różnych, nieweryfikowalnych założeń filozoficznych naturalne jest dochodzenie do różnych konkluzji, które są często "prawdziwe" w odniesieniu do własnych podstawowych założeń, a "fałszywe" w odniesieniu do założeń konkurencyjnych systemów. Nie można jednak w sposób obiektywny powiedzieć, że jedna koncepcja rzeczywistości jest "lepsza" lub "bardziej prawdziwa" od innej, ponieważ oceny takiej dokonuje się zawsze z punktu widzenia określonego systemu (nieweryfikowalnych!) założeń ontologicznych lub epistemologicznych. Założenia te dotyczą nie tylko "istoty" i "natury" rzeczywistości, ale również wyznaczają kryteria, według których ocenia się, czy coś jest "prawdą".

Według funkcjonalnego kontekstualizmu "prawdziwość" idei i konkluzji leży w ich funkcjonalności i użyteczności, a nie w tym jak dobrze odzwierciedlają rzeczywistość. Innymi słowy "prawdziwe jest to, co działa" i co pozwala na osiągnięcie zamierzonych celów. Tym samym funkcjonalny kontekstualizm nie przyjmuje żadnych założeń ontologicznych (jest aontologiczny), co oznacza że nie zakłada ani istnienia, ani nie-istnienia obiektywnej rzeczywistości niezależnej od samego poznania. Funkcjonalny kontekstualizm pozostawia tę kwestię poza obszarem filozoficznych analiz, ponieważ nie mieści się ona w ramach pragmatycznego kryterium prawdy, według którego jakakolwiek analiza ma sens wtedy, gdy służy osiągnięciu konkretnego celu. Prawdziwość to w kontekstualnym ujęciu użyteczność.

Bezpośrednią implikacją "pragmatycznego kryterium prawdy" w obszarze psychoterapii jest pragmatyczne ujęcie celu terapii oraz pragmatyczna definicja zdrowia psychicznego. ACT nie narzuca klientowi arbitralnych celów terapii, ani arbitralnej definicji "normalności" i "zdrowia". Celem terapii jest po prostu zwiększenie zdolności podejmowania działań zgodnych z wybranymi przez siebie wartościami. Miarą zdrowia psychicznego jest zatem nie to, w jakim stopniu zachowanie klienta odpowiada jakiemuś zewnętrznemu "wzorcowi", lecz to w jakim stopniu jest on w stanie żyć w sposób zgodny z wybranymi przez siebie wartościami. ACT nie wartościuje natomiast samych wartości.
 

Teoria Ram Relacyjnych (Relational Frame Theory)

Podstawy teoretyczne Terapii Akceptacji i Zaangażowania tworzy Teoria Ram Relacyjnych (Relational Frame Theory), przedstawiona w najbardziej wyczerpujący sposób w książce "Relational Frame Theory: A Post-Skinnerian account of human language and cognition" wydanej w roku 2001, a napisanej przez S.C. Hayes'a, D. Barnes-Holmes'a oraz B. Roche'a.

Teoria Ram Relacyjnych (RFT) nie jest teorią psychopatologii, lecz kompleksową teorią ludzkiego poznania i języka. Terapia Akceptacji i Zaangażowania jest formą praktycznego zastosowania RFT w obszarze psychologii klinicznej i psychoterapii.

RFT powstała w wyniku zastosowania analizy zachowania (behavior analysis) do badania ludzkiego poznania oraz języka. Rozwój RFT zainspirowany został pracami B.F. Skinnera, który jako pierwszy wprowadził (w 1969 roku) rozróżnienie pomiędzy zachowaniem sterowanym przez bodźce wzmacniające (contingency-shaped behavior) i zachowaniem sterowanym przez reguły (rule-governed behavior). Odkrycie przez amerykańskiego naukowca Murray'a Sidmana zjawiska "równoważności bodźców" (stimulus equivalence) w latach 70-tych stało się kamieniem milowym na drodze do powstania RFT. Chociaż odkrycia Sidmana interpretowane są na gruncie RFT nieco inaczej, niż na gruncie tradycyjnego behwioryzmu, wykazały one niezbicie, że organizmy werbalne (ludzie) uczą się nowych zachowań w sposób jakościowo rożny od organizmów niewerbalnych.

Na początku lat 80-tych Steven Hayes i jego współpracownicy podjęli prace zainspirowane skinnerowskimi koncepcjami zachowań sterowanych przez reguły oraz zachowań werbalnych. Ich celem było znalezienie możliwości zastosowania tych koncepcji w obszarze psychologii klinicznej. Pracą tą kierowało przekonanie, iż język odgrywa znaczącą rolę w powstawaniu, przebiegu i leczeniu zjawisk psychopatologicznych.

Szczegółowe omówienie RFT wykracza poza ramy niniejszego wprowadzenia, jednak jedną z wartych odnotowania implikacji tej teorii dla praktyki psychoterapeutycznej jest założenie, że treść myśli oraz ich funkcja (wpływ na emocje i zachowanie) wyznaczane są przez odrębne konteksty, czyli mogą być zmieniane niezależnie od siebie. Problemem klinicznym jest z reguły funkcja myśli, to znaczy ich wpływ na ludzkie emocje i zachowanie, a nie ich treść. A skoro treść i funkcja wyznaczane są przez odrębne konteksty, terapeutyczna zmiana funkcji myśli nie wymaga zmiany ich treści.

Rozróżnienie pomiędzy kontekstem tworzącym treść (znaczenie) myśli oraz kontekstem, który wyznacza ich funkcje (wpływ na emocje) jest kluczowym elementem RFT i wytycza granicę pomiędzy ACT oraz tradycyjną terapią poznawczo-behawioralną. W terapii poznawczo-behawioralnej terapeuta traktuje treść myśli jako źródło problemu i stara się na nią wpłynąć. W ACT terapeuta zwykle nie próbuje zmienić zawartości myśli, lecz stara się stworzyć kontekst, w którym tracą one swój wpływ na emocje i zachowanie klienta. 

Według obowiązującego w kulturze zachodniej podejścia do zdrowia psychicznego "normalność" jest równoznaczna z brakiem negatywnych uczuć i myśli oraz stanem "zadowolenia". Zgodnie z tym podejściem człowiek żyjący w zdrowym środowisku, prowadzący prawidłowy styl życia i mający dobre relacje z bliskimi powinien być "zdrowy", czyli wolny od negatywnych myśli i przykrych stanów emocjonalnych. Obecność negatywnych myśli, przykrych stanów emocjonalnych i doznań fizycznych jest niepożądana i uważana za przejaw patologii, której należy zapobiegać i którą należy leczyć

To podejście, patologizujące część normalnego doświadczenia ludzkiego, stoi w sprzeczności z wynikami badan epidemiologicznych wskazujących na powszechność zachowań uważanych za patologiczne, powszechność występowania wielu symptomów psychiatrycznych w populacji "normalnej" oraz powszechność występowania cierpienia nie uznawanego za psychopatologię.

ACT/RFT proponuje nowe, odmienne od tradycyjnego podejście do zdrowia psychicznego - zakłada, że cierpienie psychologiczne jest czymś zupełnie normalnym, powszechnym i nieuniknionym.

Podczas gdy organizmy niewerbalne mają szansę na uniknięcie cierpienia w sposób sytuacyjny (np. uciekając lub likwidując źródło bólu), właściwości ludzkiego umysłu powodują, ze w każdej chwili i w każdym miejscu istoty ludzkie mają potencjalny dostęp do treści psychicznych powodujących cierpienie. Wspomnienia przeszłych zdarzeń, przewidywanie przyszłości, obawy, świadomość nieuchronności śmierci, porównywanie sytuacji obecnej z pożądaną, porównywanie siebie z innymi - to tylko kilka przykładów treści psychicznych, które mogą zadać ból w każdej sytuacji, nawet wtedy gdy w sensie fizycznym jest ona zupełnie bezpieczna i przyjemna.

Według ACT/RFT odpowiedzialność za powszechność ludzkiego cierpienia ponosi język, a dokładniej procesy poznawcze stanowiące podstawę naszej zdolności do uczenia się i posługiwania językiem. Można powiedzieć zatem, że cierpienie ludzkie jest "produktem ubocznym" języka.

Ewolucyjne znaczenie procesów poznawczych leżących u podłoża posługiwania się językiem zawiera się w ludzkiej zdolności do przewidywania przyszłości oraz planowania własnych działań w sposób umożliwiający zarówno unikanie zagrożeń jak i osiąganie pożądanych celów. Zdolności tej nie posiada żaden niewerbalny organizm i jej znaczenia nie sposób przecenić. To dzięki niej ludzie, w odróżnieniu od wszystkich innych gatunków żyjących na Ziemi, nie muszą doświadczać bolesnych zdarzeń, żeby nauczyć się ich unikać oraz mogą planować własne działania przewidując ich konsekwencje. Nie musimy na przykład zostać porażeni prądem, aby nauczyć się unikania przewodów elektrycznych. Żaden z niewerbalnych organizmów tego nie potrafi.

Przewidywanie przyszłości oraz planowanie własnych działań wymaga rekonstruowania przeszłości na podstawie wspomnień, kostruowania obrazu zdarzeń, które się jeszcze nie wydarzyły, kategoryzowania, porównywania, wartościowania oraz wnioskowania. Te oparte na procesach werbalnych właściwości ludzkiego umysłu przynoszą nam bez wątpienia ogromne korzyści w adaptacji do środowiska i ogromną przewagę nad innymi gatunkami. Wszystkie organizmy uczą się na podstawie konsekwencji własnych zachowań, ale tylko ludzie potrafią te konsekwencje przewidywać (nawet jeśli ich nigdy nie doświadczyli) i planować na tej podstawie własne zachowania. Jednak symboliczna i generatywna funkcja języka, na której opiera się nasza zdolność do planowania i rozwiązywania problemów ma również swoją ciemną stronę. Dokładnie ta sama funkcja języka powoduje, że możemy bez końca przeżywać raz zadany nam ból oraz doświadczać cierpienia, które jeszcze się nie wydarzyło. Organizmy niewerbalne tego nie potrafią.

Cierpienie zatem, według Acceptance and Commitment Therapy, jest nieodłącznym atrybutem ludzkiej egzystencji. Cierpienie, którego nie sposób uniknąć, określane bywa mianem cierpienia "pierwotnego" lub "czystego". Dopiero próba jego wyeliminowania oraz patologizowanie tej "niechcianej"części doświadczenia ludzkiego prowadzi do cierpienia zwanego "wtórnym" lub "brudnym". To właśnie cierpienie "wtórne” leży u podłoża znacznej części psychopatologii.

Jak powstaje cierpienie "wtórne"?
Przewidywanie niebezpieczeństw oraz takie planowanie własnych zachowań aby tych niebezpieczeństw uniknąć może być skuteczne jedynie w odniesieniu do rzeczywistości fizycznej. Jednak ta sama strategia zastosowana w odniesieniu do rzeczywistości psychologicznej jest nie tylko nieskuteczna, ale jest jednym z najbardziej "toksycznych" procesów psychologicznych.
Gdy pewne doświadczenia wewnętrzne (myśli, uczucia, doznania) zostają ocenione jako "problem", ludzie zaczynają stosować wobec nich strategie "rozwiązywania problemów" polegające na próbach ich eliminacji i kontroli. Prowadzi to do uwikłania się w beznadziejną i wyniszczającą walkę z własnym doświadczeniem, walkę określaną wg ACT jako "unikanie doświadczania" (experiential avoidance).

Z unikaniem doświadczania mamy do czynienia wtedy, gdy motywem ludzkiego zachowania są próby zmiany, kontroli lub uniknięcia własnych myśli, wspomnień, uczuć lub doznań fizycznych - nawet wtedy, gdy próby takie prowadzą do skutków niezgodnych z osobistymi wartościami oraz długofalowymi celami życiowymi.

Osoby angażujące się w unikanie doświadczania bywają tak pochłonięte ucieczką przed własnymi uczuciami i walką z zawartością własnych umysłów, że absorbuje to całą ich energię i organizuje cały czas. Konsekwencją jest zawężenie aktywności życiowej i zubożenie repertuaru zachowań poprzez wykluczenie z niego wszystkiego, co mogłoby prowadzić do kontaktu z niepożądanym doświadczeniem wewnętrznym. Osoby takie zapominają o tym, czego pragną, co jest dla nich ważne i co mogłoby nadawać ich życiu sens w imię beznadziejnych prób unikania lęku, walki z depresją czy obrony samooceny. Życie traci swoją witalność, kierunek i sens, a krótkotrwałe chwile ulgi spowodowanej udaną ucieczką od własnego doświadczenia (np. poprzez alkohol, narkotyki, agresję, samookaleczanie) zastępują radość i poczucie sensu, które mogłoby dać podążanie za wybranymi przez siebie wartościami.
 

Psychologiczna elastyczność z jednej strony oraz unikanie doświadczania z drugiej strony stanowią, wg ACT, przeciwległe bieguny na kontinuum rozciągającym się pomiędzy zdrowiem i witalnością a cierpieniem i psychopatologią.

Nadrzędnym celem terapii ACT jest zatem zwiększenie psychologicznej elastyczności, co wiąże się z redukcją zachowań mających na celu unikanie doświadczania.

Terapeuta ACT stosuje szeroki wachlarz technik, metafor, procedur i ćwiczeń (włączając ćwiczenia mindfulness), częściowo zapożyczonych od innych kierunkow terapeutycznych, a częściowo stworzonych specjalnie dla ACT. W sensie technicznym ACT może być zatem uważana za terapię eklektyczną.
Jednak zgodnie z intencją twórców tej terapii, ACT nie powinna być traktowana jako specyficzna "technologia zmiany", lecz jako spójny model psychopatologii oraz model procesów prowadzących do zdrowia i witalności.
Zgodnie z takim podejściem każda technika, która aktywuje procesy zmiany (proponowane przez ACT) może zostać włączona do repertuaru terapeuty ACT.

Sześć procesów, na których opiera się psychologiczna elastyczność, to: akceptacja, defuzja poznawcza, kontakt z chwilą obecną, ja jako kontekst, ustalenie wartości i zaangażowane działanie. Poszczególne techniki terapeutyczne stosowane w ACT aktywują w różnym stopniu poszczególne procesy. Wymienione powyżej procesy zmiany są wzajemnie powiązane i zależne od siebie. Pierwsze cztery z nich zostały przez S.C. Hayesa oraz L. Fletcher w 2005 roku zidentyfikowane jako zasadnicze składniki praktyki mindfulness.

Akceptacja (acceptance) własnych myśli, uczuć i doznań fizycznych jest alternatywą unikania doświadczania. Akceptacja jest świadomym aktem woli doświadczania rzeczywistości taką, jaką ona jest, włączając to, co sprawia ból i co jest nieprzyjemne. Akceptacja nie jest ani aprobatą, ani rezygnacją, lecz wyborem pozostawania w pełnym i świadomym kontakcie z tym, czego się w danej chwili rzeczywiście doświadcza - bez prób ucieczki, zmiany lub obrony.

Defuzja poznawcza, zwana też deliteralizacją (cognitive defusion / deliteralisation) jest procesem prowadzącym do pozbawienia myśli ich dosłownego znaczenia. Dzięki defuzji klient staje się świadomy samego procesu myślenia, co pozwala mu na rozróżnienie pomiędzy "myślą" i "myślącym". Myśli zaczynają być traktowane jako to, czym naprawdę są, czyli jako symbole, a nie jako to, co symbolizują. W ten sposób tracą one swój wpływ na emocje i swoją "władzę" nad klientem. Tak jak obraz jedzenia nie może zaspokoić głodu, tak obraz niebezpieczeństwa nie może wyrządzić szkody. Myśli są użytecznymi symbolami rzeczywistości, jednak nie są samą rzeczywistością. Dzięki poznawczej defuzji problematyczna zawartość myśli nie musi być zmieniona, ponieważ klient uczy się oddzielać symbol (myśl), od tego co symbolizuje (rzeczywistość) i przestaje reagowac na to pierwsze tak, jak by było tym drugim.

Kontakt z chwilą obecną (contact with the present moment) polega na byciu uważnym i świadomym tego, czego się doświadcza w danym momencie ("tu i teraz"). Kontakt z chwilą obecną jest przeciwieństwem pogrążania się w myślach o przyszłości, we wspomnieniach z przeszłości lub wędrowania myślami w inne miejsca niż to, w którym się fizycznie przebywa. Kontakt z chwilą obecną zwiększa świadomość własnego życia, które jest procesem przebiegającym zawsze "tu i teraz". To, czego nie doświadczamy tu i teraz jest jedynie wspomnieniem lub wyobrażeniem. Aktywacja tego procesu prowadzi do kontaktu z rzeczywistością taką, jaka jest, a nie zniekształconą przez oceny, porównania, analizy, konkluzje, wartościowanie itp. Proces ten zwiększa również kontakt z bezpośrednimi konsekwencjami naszych zachowań i pozwala szybciej na nie reagować, np. poprzez modyfikację zachowania. Ma to szczególną wartość, gdy zachowanie sterowane jest sztywnymi, dysfunkcjonalnymi zasadami i regułami.

Ja jako kontekst, zwane też "ja jako perspektywa" (self as context / self as perspective)
można zdefiniować jako "kontekst, w którym przebiega wszystko to, co składa się na nasze doświadczenie, czyli myśli, uczucia, wspomnienia, doznania fizyczne".
W przeciwieństwie do "ja konceptualnego", zawierającego nasze sądy oraz wiedzę o sobie samych, "ja jako kontekst" nie posiada zawartości słowno-pojęciowej (werbalnej). Można je opisać jako "perspektywę, z której doświadczane jest życie".
Zgodnie z Relational Frame Theory “Czlowiek może być świadomy granic wszystkiego poza granicami swojej własnej świadomości i perspektywy, z której doświadcza życia. Z tego powodu, to poczucie nieograniczonej perspektywy lub "miejsca, z którego się wszystkiego doświadcza", pozostaje niezmienne w ciągu całego życia po tym, jak pojawiło się po raz pierwszy (zwykle w wieku ok. trzech lat).”
Podczas gdy nie-kontekstualne kierunki terapeutyczne starają się modyfikować "ja konceptualne" (zwerbalizowane), na przykład poprzez zmianę znaczenia przeszłych wydarzeń, ACT uczy doświadczać własnej egzystencji z niewerbalnej perspektywy "ja jako kontekst".

Ustalenie wartości (values clarification) jest procesem określania tego, co dla nas w życiu ważne i co nadaje mu sens. Wartości nie należy mylić z celami. Zgodnie z definicją wartość nie jest czymś, co można osiągnąć, lecz raczej kierunkiem, w którym pragnie się podążać. Wartością jest jakość interakcji z otoczeniem, a nie konkretny rezultat.
Na przykład wartość "bycie dobrym rodzicem" nigdy nie może być ostatecznie osiągnięta w takim sensie jak osiąga się konkretne cele (np. zdobycie dyplomu, kupno czegoś, wykonanie konkretnej pracy itp.). Wartość jest jak podążanie w kierunku wschodnim lub zachodnim: niezależnie od tego jak daleko się zaszło, zawsze będzie jakiś "wschód" lub "zachód".

Zaangażowane działanie (commited action) jest konkretyzacją wartości. Proces ten można zdefiniować jako zaangażowanie w zachowanie służące wybranym przez siebie wartościom. Może to być na przykład ustalenie konkretnych celów (wartość "bycie dobrym rodzicem" - zaangażowane działanie "spędzę dzisiaj wieczór na czytaniu książki mojemu dziecku").