Teoria Ram Relacyjnych (Relational Frame Theory)

Podstawy teoretyczne Terapii Akceptacji i Zaangażowania tworzy Teoria Ram Relacyjnych (Relational Frame Theory), przedstawiona w najbardziej wyczerpujący sposób w książce "Relational Frame Theory: A Post-Skinnerian account of human language and cognition" wydanej w roku 2001, a napisanej przez S.C. Hayes'a, D. Barnes-Holmes'a oraz B. Roche'a.

Teoria Ram Relacyjnych (RFT) nie jest teorią psychopatologii, lecz kompleksową teorią ludzkiego poznania i języka. Terapia Akceptacji i Zaangażowania jest formą praktycznego zastosowania RFT w obszarze psychologii klinicznej i psychoterapii.

RFT powstała w wyniku zastosowania analizy zachowania (behavior analysis) do badania ludzkiego poznania oraz języka. Rozwój RFT zainspirowany został pracami B.F. Skinnera, który jako pierwszy wprowadził (w 1969 roku) rozróżnienie pomiędzy zachowaniem sterowanym przez bodźce wzmacniające (contingency-shaped behavior) i zachowaniem sterowanym przez reguły (rule-governed behavior). Odkrycie przez amerykańskiego naukowca Murray'a Sidmana zjawiska "równoważności bodźców" (stimulus equivalence) w latach 70-tych stało się kamieniem milowym na drodze do powstania RFT. Chociaż odkrycia Sidmana interpretowane są na gruncie RFT nieco inaczej, niż na gruncie tradycyjnego behwioryzmu, wykazały one niezbicie, że organizmy werbalne (ludzie) uczą się nowych zachowań w sposób jakościowo rożny od organizmów niewerbalnych.

Na początku lat 80-tych Steven Hayes i jego współpracownicy podjęli prace zainspirowane skinnerowskimi koncepcjami zachowań sterowanych przez reguły oraz zachowań werbalnych. Ich celem było znalezienie możliwości zastosowania tych koncepcji w obszarze psychologii klinicznej. Pracą tą kierowało przekonanie, iż język odgrywa znaczącą rolę w powstawaniu, przebiegu i leczeniu zjawisk psychopatologicznych.

Szczegółowe omówienie RFT wykracza poza ramy niniejszego wprowadzenia, jednak jedną z wartych odnotowania implikacji tej teorii dla praktyki psychoterapeutycznej jest założenie, że treść myśli oraz ich funkcja (wpływ na emocje i zachowanie) wyznaczane są przez odrębne konteksty, czyli mogą być zmieniane niezależnie od siebie. Problemem klinicznym jest z reguły funkcja myśli, to znaczy ich wpływ na ludzkie emocje i zachowanie, a nie ich treść. A skoro treść i funkcja wyznaczane są przez odrębne konteksty, terapeutyczna zmiana funkcji myśli nie wymaga zmiany ich treści.

Rozróżnienie pomiędzy kontekstem tworzącym treść (znaczenie) myśli oraz kontekstem, który wyznacza ich funkcje (wpływ na emocje) jest kluczowym elementem RFT i wytycza granicę pomiędzy ACT oraz tradycyjną terapią poznawczo-behawioralną. W terapii poznawczo-behawioralnej terapeuta traktuje treść myśli jako źródło problemu i stara się na nią wpłynąć. W ACT terapeuta zwykle nie próbuje zmienić zawartości myśli, lecz stara się stworzyć kontekst, w którym tracą one swój wpływ na emocje i zachowanie klienta.